اکثر ابزار و لوازم آزمایشگاه‌های شیمی و میکروبیولوژی از شيشه ساخته مي‌شوند. دلیل این امر شفافیت، مقاوم به حرارت بودن (پیرکس) و خنثی بودن در برابر مواد و معرف‌های آزمایشگاهی می‌باشد؛ اما بعضاً برخی ابزارها به علت هزينه كمتر و سهولت استفاده از پلاستيك تهيه مي‌گردند. در این مقاله به معرفی این گونه ابزار و لوازم پرکاربرد در آزمایشگاه پرداخته شده است.
ابزار و لوازم پرکاربرد در آزمایشگاه شیمی و میکروبیولوژی
در زمینه میکروبیولوژی، ابزارهایی مانند میکروسکوپ‌های نوری و الکترونی، اتوکلاوها، سانتریفوژ‌ها، نورهای UV و دستگاه‌های PCR از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. این ابزارها برای مشاهده و بررسی میکروارگانیسم‌ها، کشت و کشتار میکروبی، تمیز کردن و استریل کردن وسایل و نمونه‌ها، و همچنین تشخیص و تحلیل DNA و RNA مورد استفاده قرار می‌گیرند. با استفاده از این ابزارها، محققان می‌توانند به درک عمیق‌تری از رشد و تکامل میکروارگانیسم‌ها، همچنین پیامدهای آنها بر سلامتی انسان و محیط زیست دست یابند.
مبرد
مبرد ابزاری شیشه‌ای است که دارای دو لوله داخلى و خارجى بوده و فضای بين این دو لوله، محل عبور مايع سردكننده (معمولاً آب سرد) می‌باشد.
روش کار
ابتدا به کمک یک لوله پلاستیکی، اتصال بین شیر آب و قسمت ورودی مبرد برقرار می‌گردد؛ به گونه‌ای که آب در خلاف جهت جاذبه زمین حرکت کند.
خروجی مبرد نیز به کمک یک لوله پلاستیکی دیگر به فاضلاب راه می‌یابد. آب سرد در حال جریان، حرارت بخار وارد شده به قسمت داخلی لوله مبرد را گرفته و آن را سرد می‌کند و با سرد شدن بخار، عمل میعان صورت گرفته و به صورت مايع از قسمت خروجی مبرد خارج می‌گردد.
شعله يا بك گاز
شعله یا بک گاز ابزاری براي ایجاد حرارت و شعله مي‌باشد که قسمت پایین آن برای اتصال شیلنگ گاز تعبیه شده است.
کاربرد
از شعله گاز برای حرارت دادن مواد و یا سوزاندن مقدماتی نمونه و در آزمایشگاه میکروبیولوژی نیز برای استریل کردن لبه ظروف و ابزار استفاده می‌شود.
براي قرار دادن ظروف مختلف مانند کروزه بر روي شعله گاز از سه‌پایه و ابزارهای نسوز مانند توري نسوز استفاده مي‌شود.
در مواقعي كه سيستم گازرسانی وجود نداشته و كپسول گاز نيز موجود نمي‌باشد، مي‌توان از چراغ الكلي استفاده نمود.
نکات
- هنگام استفاده از شعله گاز، بایستی از تمیز بودن محیط پیرامون کار و عاری بودن آن از مواد قابل اشتعال و حذف هرگونه عامل آتش‌گیر مانند پارچه و نخ مطمئن بود.
- شیر هوای موجود در قسمت تحتانی این ابزار به گونه‌ای تنظیم گردد تا شعله مخروط‌شکل آبی روشن در میان شعله بزرگِ تیره مشاهده شود. لازم به ذکر است که داغ‌ترین قسمت شعله در بالای قسمت آبی‌رنگ آن قرار دارد.
مگنت یا هم‌زن مغناطیسی
مگنت براي کمک به هم‌زدن بهترِ مخلوط‌ها و محلول‌ها در آزمايشگاه به‌كار مي‌رود. معمولاً اين ابزار با موادی پوشش داده شده‌اند که خنثي بوده و با موادي كه براي هم‌زدن آنها به‌كار مي‌روند واكنش نمي‌دهند.
از میله شیشه‌ای نیز در برخی موارد که نیاز به مخلوط کردن نمونه با آب مقطر یا محلولی دیگر باشد می‌توان استفاده نمود.
روش کار
برای استفاده از مگنت، آن را داخل ظرف حاوی محلول قرار داده و سپس ظرف مورد نظر بر روی دستگاهی با خاصیت جریان مغناطیسی قرار داده می‌شود. با روشن کردن دستگاه و تنظیم سرعت هم‌زدن، مگنت شروع به چرخیدن در محلول می‌نماید.
سنگ جوش
سنگ جوش به دانه‌های ریزی گفته می‌شود که در آزمایشگاه به محلول‌های در حال جوش اضافه می‌شود تا ضمن توزیع یکنواخت حرارت، مانع از جوشیدن انفجاری و پرش مواد به خارج گردد.
کاغذ صافی
کاغذ صافی بزاری است که برای صاف کردن محلول‌ها و جداسازی رسوبات از آن استفاده می‌شود. کاغذهای صافی در ابعاد و قطر منافذ مختلف وجود دارند.
رایج‌ترین نوع کاغذهای صافی که در آزمایش‌های روتین از آن استفاده می‌شود با قطر منافذ μm 11 هستند و از معروف‌ترین نام‌های تجاری آن به کاغذ صافی‌های وات‌مَن می‌توان اشاره نمود.
کاغذ صافی‌ها در سه حالت کلی موجود می‌باشند:
الف) بدون خاکستر که معمولاً دامنه کاربرد گسترده‌ای دارد.
ب) سخت با خاکستر پایین که به‌ویژه برای فیلتراسیون بوخنر مناسب می‌باشد.
ج) سخت بدون خاکستر که در برخی فیلتراسیون‌های بحرانی و خاص استفاده می‌شود.
دماسنج
دماسنج ابزاری برای اندازه‌گیری دما می‌باشد که بر حسب سلسیوس یا فارنهایت درجه‌بندی شده است و از پرکاربردترین آنها، انواع معمولی و دیجیتالی قابل ذکرند. البته دماسنج‌های لیزری نیز وجود دارند که جزء انواع غیرتماسی محسوب می‌شوند و یکی از کاربردهای آنها تعیین دمای نمونه‌های منجمد می‌باشد و با تاباندن اشعه به نمونه مورد نظر، دمای آن بر روی صفحه نمایش ظاهر می‌گردد.
دماسنج‌های محیطی معمولاً بر روی صفحه‌ای پلاستیکی یا چوبی نصب و بر روی مکانی مانند دیوار قرار می‌گیرند.
نکته:
معمولاً برای کنترل دقیق‌تر دمای محفظه‌هایی مانند آون بهتر است دماسنج داخل ظرف حاوی گلیسرول قرار داده شود زیرا توزیع دما به این روش، یکنواخت‌تر از هوا صورت می‌گیرد.
زمان‌سنج
زمان‌سنج ابزاری برای اندازه‌گیری زمان است که در آزمایشگاه بیشتر برای یادآوری عمل یا آزمونی خاص در زمانی مشخص مورد استفاده قرار می‌گیرد. معمولاً در انواع عقربه‌ای و دیجیتالی موجود می‌باشند.
لام
يک صفحه شیشه‌ای و نازک با اندازه‌های استاندارد می‌باشد.
کاربرد و روش کار
عمليات گسترش ميکروبی و رنگ‌آميزی باکتری‌ها روی لام‌ها انجام می‌گیرد.
لامل
لامل صفحه شیشه‌ای بسيار نازک مربع شکل است که بر روی نمونه موجود در سطح لام قرار داده می‌شود.
لام و لامل هاوارد
لام هاوارد لام شیشه‌ای است با دایره‌ای به قطر 19 میلی‌متر یا مربع‌مستطیلی به ابعاد 15×20 میلی‌متر در وسط آن که به وسیله شیاری احاطه شده است که این شیار دارای عمقی به ارتفاع 1/0 میلی‌متر می‌باشد.
کاربرد و روش کار
از این ابزار در تشخیص و اندازه‌گیری ریسه‌های کپک در مواد غذایی استفاده می‌شود. پس از آماده‌سازی نمونه و قرار دادن یکنواخت آن در صفحه مرکزی لام، روی آن را با لامل مربوطه می‌پوشانند. سپس لام آماده را زیر میکروسکوپ گذاشته و 25 میدان دید را از نظر وجود ریسه کپک مورد مشاهده و بررسی قرار می‌دهند.
لوله آزمایش
لوله آزمایش که لوله کشت یا لوله نمونه نیز نامیده می‌شود، از جنس شیشه یا پلاستیک شفاف می‌باشد. همچنین لوله‌های بزرگتر که برای جوشاندن مایعات از آنها استفاده می‌شود به لوله جوش معروف هستند.
کاربرد و روش کار
لوله آزمایش برای نگه داشتن، ترکیب کردن و گرم کردن مواد شیمیایی مایع یا جامد در مقادیر کم استفاده می‌شود.
انواعي از لوله‌های آزمايش در آزمايشگاه ميكروب‌شناسي مورد استفاده قرار می‌گیرد. از لوله‌های آزمايش معمولي براي کشت، تكثير و نگهداری ميكروارگانيسم‌ها در محيط كشت استفاده می‌شود. دهانه بعضي از لوله‌ها را به جاي پنبه ممكن است با فلز زنگ‌نزن مسدود نمايند که به لوله آزمايش مورتون موسوم هستند. بهترین آنها نیز، لوله‌های آزمايش درپیچی است که درپوش پلاستيكي دارند.
برای نگه داشتن لوله‌ها نیز از جالوله‌ای استفاده می‌شود.
برای برداشتن لوله‌ها می‌توان از ابزاری به نام انبر لوله آزمایش استفاده نمود.
برای شستشوی لوله‌ها نیز از لوله‌شور استفاده می‌شود.
لوله دورهام
لوله دورهام که براي تشخيص توليد گاز در آزمون‌های ميكروبيولوژي به کار گرفته می‌شود، لوله آزمايش بسیار كوچكي است كه به صورت وارونه در داخل لوله‌های آزمايش بزرگتر قرار داده می‌شود و در صـورت رشد میکروارگانیسم‌ها و توليد گاز، حباب گاز تشکیل شده در آن قابل مشاهده است.
نكته:
برخي مواقع در مراحل اوليه تهيه محيط كشت، در داخل لوله دورهام حباب‌های گاز تشكيل می‌شود كه در طي فرايند استريليزاسيون در اتوکلاو، اين حباب‌ها از بين می‌روند.
اسپاتول و اسکوپ
اسپاتول و اسکوپ ابزاری فلزی می‌باشند که برای برداشتن و یا نرم کردن مواد شیمیایی و محیط کشت میکروبی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
پتري‌ديش یا پلیت
پتری‌دیش یا پلیت ظرفی دو تکه‌ای است که در تکه کوچک‌تر زیرین، محيط كشت ريخته شده و از تکه بزرگتر به عنوان درب پليت استفاده می‌شود. پليت‌ها از جنس پلاستيكي (يك‌بار مصرف) و يا شیشه‌ای می‌باشند.
کاربرد و روش کار:
پليت‌ها محلي براي رشد ميكروارگانيسم‌ها می‌باشند. در آزمون‌هایی که کشت به صورت پورپلیت انجام می‌گیرد، ابتدا نمونه مورد نظر داخل پلیت ریخته شده و سپس محیط کشت به آن اضافه می‌گردد.
در مواردی که کشت سطحی انجام می‌گیرد، محیط کشت داخل پلیت ریخته شده و پس از جامد شدن محیط کشت و خشک نمودن سطح آن در داخل انکوباتور، به کمک پخش‌کننده شیشه‌ای عمل کشت و توزیع نمونه بر روی آن انجام می‌گیرد.
ضمناً دستگاهی به نام اسپیرال‌پلیتر نیز برای کشت سطحی وجود دارد.
نکته:
برای جلوگیری از جمع شدن آب در پلیت و پخش‌شدن کلنی‌ها در روش پورپلیت، پلیت‌های حاوی محیط کشت را باید به صورت وارونه (تکه بزرگتر به سمت پایین) در داخل انکوباتور قرار داد؛ اما در موارد کشت سطحی نباید پلیت را به حالت وارونه در داخل انکوباتور گذاشت.
سوآب
سوآب وسیله‌ای چوبي يا پلاستيكي یک‌بار مصرف می‌باشد که سر آن با پنبه یا مواد مصنوعی (آلژینات یا ابریشم مصنوعی) پوشیده شده است. سواب باید سترون بوده و مواد مورد استفاده در آنها، باید عاری از مواد بازدارنده رشد میکروارگانیسم‌ها باشد.
کاربرد و روش کار:
از سوآب معمولاً برای نمونه‌برداری از زخم‌ها، ترشحات و سطوح مختلف استفاده می‌شود.
سر سواب را در یک لوله حاوی مواد رقیق‌کننده سترون غوطه‌ور می‌کنند. سپس قسمت سر را به‌طور چرخشی روی دیواره لوله فشار می‌دهند تا محلول اضافی آن خارج شود. سر پنبه‌ای سواب را روی سطح مورد بررسی قرار داده و آن را در دو جهت عمود بر هم در دو سطح تقریبی 20 تا 100 سانتی‌متر مربع می‌غلطانند.
نکته:
در مورد سطوح مرطوب یا سواب‌هایی که خود این ویژگی را دارند، مرطوب کردن مجدد آن ضروری نیست.
لوپ و سوزن تلقیح
ابزاری میله‌ای است که داراي سر و دسته بوده و جنس سر آن از نیکل یا کروم است. اگر چنانچه سر آن به‌صورت حلقه باشد، به آن لوپ و اگر سر آن نوك‌تيز باشد، آنس نامیده می‌شود.
کاربرد و روش کار
از لوپ براي كشت دادن میکروارگانیسم‌ها و يا براي انتقال مقداري از كلني باکتری‌ها از يك محيط كشت به محيط كشت ديگر استفاده می‌شود.
کشت خطی باکتری‌ها به‌وسیله لوپ
از آنس نیز براي انتقال دادن باکتری‌ها و همچنين كشت دادن آنها در محيط کشت لوله‌ای استفاده می‌گردد.
نکات
سر این ابزار را باید پيش از كشت بر روي شعله تا نقطه قرمز شدن آنها سترون نمود و پس از سرد نمودن در محيط نزدیک شعله، نمونه‌برداري و كشت باكتري را انجام داد.
برای استریل نمودن لوپ و آنس آلوده، از قسمت بالایی شعله گاز (قسمت داغ‌تر) استفاده می‌گردد. سرخ شدنِ سریعِ ابزارِ آلوده از انتشار میکروارگانیسم‌ها و آئروسل‌ها در محیط جلوگیری می‌نماید.
منبع : کتاب تجهیزات آزمایشگاهی صنایع غذایی
برای دریافت آخرین و به روزترین اطلاعات در زمینه :
می توانید از طریق لینک های ذکر شده میکروآزمون اقدام نمایید.
